سیدمحمدشفیع جاپلقی بروجردیجاپَلَقی، محمد شفیع، فقیه ، محدّث و رجالی امامی قرن سیزدهم است. ۱ - مشخصاتدر روستای جاپَلَق (در حوالی بروجرد ) به دنیا آمد. تاریخ تولد او معلوم نیست. نام پدرش علی اکبر بود. نسب جاپلقی به سیدنظام الدین احمد ، از نوادگان امام کاظم علیه‌السلام که بقعه اش در امامزاده قاسم بروجرد است، می رسد. [۱]
محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۷، ص۲۳۳۸، ج ۷، اصفهان ۱۳۷۴ ش.
[۲]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۸ ـ۹، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
۲ - فعالیت علمیجاپلقی پس از فراگیری علوم ابتدایی در زادگاهش، راهی اراک شد. ادبیات را در قریه کَرَهرود اراک، نزد ملاعبدالحمید کَرَهرودی فرا گرفت، سپس به کاشان و اصفهان رفت و برخی کتب فقهی را نزد فقیهانی چون ملااحمد نراقی (متوفی ۱۲۴۵)، محمدجعفر آباده‌ای (متوفی ۱۲۸۰) و محمدعلی مازندرانی (متوفی ۱۲۴۵) خواند. [۳]
عباس قمی، فوائدالرضویه، ج۲، ص۵۴۱، زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (۱۳۲۷ ش).
[۴]
محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری، تکمله نجوم السماء، ج۱، ص۱۹۶، قم (۱۳۹۷).
[۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۲، ص۲۱۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۹ـ۱۰، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۷]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۰۴ـ۴۱۰، تهران: صدر، (بی تا).
سید محمدباقر شَفْتی (متوفی ۱۲۶۰)، ملاعلی اکبر اصفهانی (متوفی ۱۲۳۲) و احتمالاً سیدمحمد مجاهد (متوفی ۱۲۴۲) از دیگر استادان او در اصفهان بودند. [۸]
محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری، تکمله نجوم السماء، ج۱، ص۱۹۵، قم (۱۳۹۷).
[۹]
محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ج۱، ص۴۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
[۱۰]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۰۵، تهران: صدر، (بی تا).
[۱۱]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۱۰، تهران: صدر، (بی تا).
جاپلقی سپس به بروجرد رفت و پس از توقف کوتاهی در آن‌جا ــ که بیش‌تر به مطالعه کتابِ اصولیِ القوانین المُحْکَمَه نوشته میرزاابوالقاسم قمی (متوفی ۱۲۳۱) گذشت ــ برای ادامه تحصیل راهی عتبات شد و پس از فراگیری برخی مباحث فقهی و اصولی نزد ملا عباس علی کَزازی (متوفی بعد از ۱۲۲۳) در کرمانشاه ، به کربلا رفت. در آن‌جا نزد سیدمحمد مجاهد و برادرش سیدمهدی طباطبایی ، فقه آموخت و نزد سیدصفرعلی لاهیجی قزوینی (شاگرد سیدمحمد مجاهد و مؤلف درایه الحدیث) علم رجال را فرا گرفت. استاد دیگر او، شریف العلماء مازندرانی (متوفی ۱۲۴۶) بود که جاپلقی عمدتاً در علم اصول از او بهره برد. ۲.۱ - دریافت اجازه روایتجاپلقی نخستین شاگردی بود که از شریف العلماء اجازه روایت دریافت کرد و پس از اخذ اجازه نیز حدود سه سال نزد او ماند. [۱۲]
محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری، تکمله نجوم السماء، ج۱، ص۱۹۵، قم (۱۳۹۷).
[۱۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۶۲۵، الکرام البرره، مشهد ۱۴۰۴.
[۱۴]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۱۱ـ۱۲، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
جاپلقی از سیدمحمدباقر طباطبایی و ملااحمد نراقی نیز اجازه روایت داشت. [۱۵]
امین، ج۷، ص۳۴۹.
مولانا بروجردی [۱۶]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۲۱۶، تهران: صدر، (بی تا).
[۱۷]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۱۰، تهران: صدر، (بی تا).
بحرالعلوم (متوفی ۱۲۱۲) را نیز از استادان او دانسته که ظاهراً نادرست است.
جاپلقی پس از تبحر یافتن در حدیث و رجال و فقه ، به خواهش پدرش به بروجرد بازگشت و به تدریس و افتا پرداخت. شاگردان بسیاری در حوزه درس او در بروجرد، پرورش یافتند و گفته‌اند که بیش از یک صد تن از آنان به درجه اجتهاد رسیدند. ۳ - شاگرداندو فرزند او (سیدعلی اکبر و سیدعلی اصغر)، سیدحسین بروجردی (صاحب نخبة المقال )، میرزا عبدالمحمد کرمانشاهی و حسین علی تویسرکانی (متوفی ۱۲۸۶) از شاگردان او بودند. [۱۸]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۱۹]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۱۵ـ۴۲۲، تهران: صدر، (بی تا).
[۲۰]
محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ج۱، ص۴۳ـ۵۰، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
برخی از آنان، از جمله فرزندانش و شیخ عبدالحسین تهرانی ملقب به شیخ العراقین ، از او اجازه روایت گرفتند. [۲۱]
عباس قمی، فوائدالرضویه، ج۲، ص۵۴۱، زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (۱۳۲۷ ش).
[۲۲]
امین، ج۹، ص۳۶۵.
وی به مرافعات مردم نیز رسیدگی می‌کرد. [۲۳]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۱۲ـ۱۳، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
۴ - وفاتجاپلقی در ۱۲۸۰ در بروجرد از دنیا رفت. مقبره او در امامزاده قاسم در نزدیکی بروجرد است. [۲۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، ج۱، ص۶۲۵ـ۶۲۶، الکرام البرره، مشهد ۱۴۰۴.
[۲۵]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۱۳، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
۵ - آثار مهم جاپلقیالاصول الکربلائیه، در اصول فقه ، که تقریرات درس استادش شریف العلماست و پس از جاپلقی، فرزندش سیدعلی اکبر با افزودن مباحث لغوی، آن را القواعدالشریفیه فی القواعد الاصولیه نامید که در ۱۲۸۰ در تهران چاپ شد [۲۶]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الا´ثار، ج۱، ص۲۰۱، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران: اساطیر، ۱۳۶۳ ش.
[۲۷]
امین، ج۹، ص۳۶۵.
[۲۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۲، ص۲۱۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۲۹]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۲۴، تهران: صدر، (بی تا).
شرح بخش تجارتِ الروضه البَهیَّه اثر شهیدثانی ؛ حاشیه ای فارسی بر مناسک حج اثر سیدمحمدباقر شَفْتی؛ حاشیه بر ریاض المسائل؛ مرشدالعوام (رساله ای در نماز به فارسی )؛ مناهج الاحکام فی مسائل الحلال والحرام در عبادات؛ الرسالة الرضاعیة و الرسالة الصومیة [۳۰]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۱، ص۱۹۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۱]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۱، ص۲۰۶، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۲]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۲۰، ص۳۰۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۳]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۲۲، ص۳۴۱، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۴]
محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ج۱، ص۴۱ـ۴۲، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
الروضةالبَهیَّة فی الطُرُقِ الشفیعیه (یا فی الاجازه الشفیعیه) مشتمل بر شرح حال برخی علما که در واقع اجازه او به دو فرزندش است و به سبک لؤلؤه البحرین ِ محدّثِ بَحرانی (بحرانی، یوسف) تألیف شده است.
این کتاب در ۱۲۸۰ در تهران چاپ شد [۳۵]
عباس قمی، فوائدالرضویه، ج۲، ص۵۴۱، زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (۱۳۲۷ ش).
[۳۶]
محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری، تکمله نجوم السماء، ج۱، ص۱۹۶، قم (۱۳۹۷).
[۳۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۰، ص۱۱۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۳۸]
محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ج۱، ص۴۱، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
و برخی [۳۹]
محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۷، ص۲۳۳۹، ج ۷، اصفهان ۱۳۷۴ ش.
آن را همان لؤلؤه البحرین دانسته‌اند که مطالب اندکی به آن افزوده شده است.
۶ - فرزندان جاپلقی۶.۱ - سیدعلی اکبرسال ولادت بزرگ ترین فرزند جاپلقی، سیدعلی اکبر ملقب به آقا کوچک، معلوم نیست. وی نزد پدرش و ابوالقاسم تُستَری به تحصیل پرداخت. از پدرش اجازه روایت گرفت و در زمان حیات او به درجه اجتهاد رسید و مشغول تدریس شد. [۴۰]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۵۱، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۴۱]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، صص ۱۴ـ۱۶، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
سیدعلی اکبر در ۱۲۷۹ [۴۲]
محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، ج۱، ص۴۱، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸).
یا ۱۲۸۲ [۴۳]
امین، ج۷، ص۳۴۹.
[۴۴]
محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج۷، ص۲۴۸۳، ج ۷، اصفهان ۱۳۷۴ ش.
درگذشت.
او رساله ای اصولی در باره استصحاب دارد که تقریرات درس پدرش است و به ضمیمه القواعدالشریفیه در ۱۲۸۰ چاپ شده است. [۴۵]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۲۳، تهران: صدر، (بی تا).
[۴۶]
فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج ۶، ج۶، ص۱۳۶، مشهد: آستان قدس رضوی، ۱۳۴۴ ش.
۶.۲ - سیدعلی اصغرفرزند دیگر جاپلقی، سیدعلی اصغر، فقیه و رجالی قرن سیزدهم و چهاردهم، در جاپلق به دنیا آمد. سال تولد او نیز دانسته نیست. سیدعلی اصغر در بروجرد نزد استادانی چون جُرفادِقانی، میرزاعبدالمحمد کرمانشاهی و ابوالقاسم تستری به تحصیل ادبیات پرداخت. [۴۷]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۱۷ـ ۱۸، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۴۸]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۳۳، تهران: صدر، (بی تا).
از استادان او در فقه و اصول ، پدرش، برادرش سیدعلی اکبر، شیخ مرتضی انصاری (متوفی ۱۲۸۱)، حاج میرزامحمود طباطبایی (متوفی ۱۳۱۰) و شیخ مهدی کاشف الغطاء (متوفی ۱۲۸۹) بودند. وی به فراگیری علم درایه و رجال نیز پرداخت و به طرق مذکور در الروضه البهیّه ، اثر پدرش، روایت کرد. وی در ۱۳۱۳ ش درگذشت و در حرم حضرت معصومه سلام اللّه علیها در قم دفن شد. [۴۹]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۱۶ـ۱۹، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۵۰]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۳۳، تهران: صدر، (بی تا).
۶.۲.۱ - آثار سیدعلی اصغر جاپلقیالجامع للمقاصد، که در آن به مقایسه و مقارنه دو کتاب اصولیِ قوانین و فصول پرداخته و به نام محاکمه ـ محاکمه نیز معروف است؛ کتاب الحج؛ شرح زبده الاصول ؛ رساله ای در باره حجیت ظن و استصحاب ؛ مباحث الادلة العقلیة در اصول فقه ؛ و دو اثر در باره شرح حال و طبقات علما و محدّثان به نامهای طرائف المَقال فی معرفه طبقات الرجال، و طبقات الرواه. طرائف المَقال از مقدمه، ده باب و خاتمه تشکیل شده است. در مقدمه، تعریف علم رجال و درایه و رموز مورد استفاده در کتاب آمده است. در باب نخست، که بخش اعظم کتاب را در بر می گیرد، طبقات علما و محدّثان از زمان مؤلف تا عصر اصحاب پیامبر اکرم در ۳۱ طبقه ذکر شده و در ابواب دیگر مباحثی چون القاب نَسَبی و غیرنسبیِ محدّثان، نامها و احوال پیامبر اکرم و امامان علیهم‌السلام، فِرَق و مذاهب ، اسباب اختلاف مذاهب و اسباب توثیق و مدح و ضعف احادیث مطرح شده است. باب نهم در باره نکاتی مهم در علم رجال و حدیث مانند معنای تفویض ، حدیث صحیح ، غلو و اصحاب اجماع و باب دهم در باره زندگینامه تفصیلی شماری از عالمان مهم است. جاپلقی در خاتمه به معرفی عالمان رجالی و کتابهای آنها، ذکر برخی از اجازاتش و نیز زندگینامه شخصی خود پرداخته است. وی برای تألیف این کتاب، که اثری نسبتاً جامع در طبقات نگاری به شمار می‌رود، به کتابهای منهج المقال معروف به الرجال الکبیر میرزامحمد استرآبادی (متوفی ۱۲۰۸)، منتهی المقال معروف به رجال ابوعلی اثر ابوعلی محمد بن اسماعیل حائری (متوفی ۱۲۱۵) و تعلیقات وحید بهبهانی (متوفی ۱۲۰۵) بر الرجال الکبیر مراجعه و به آنها استناد کرده است. کتاب طرائف المقال با مقدمه آیت اللّه مرعشی نجفی به تصحیح سیدمهدی رجائی در ۱۴۱۰ در قم چاپ شد. [۵۱]
محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الا´ثار، ج۱، ص۲۱۸، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران: اساطیر، ۱۳۶۳ ش.
[۵۲]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۱، ص۲۰، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۵۳]
علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، ج۲، ص۶۸۲ـ۶۸۳، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰.
[۵۴]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، ستون ۳۳۹، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش.
[۵۵]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۵، ص۷۳، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۶]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۰، ص۱۳۷، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۷]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۵، ص۱۴۹، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۸]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۷، ص۲۷۲، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۵۹]
محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، ج۱۹، ص۳۷ـ ۳۸، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳.
[۶۰]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۱۴، تهران: صدر، (بی تا).
[۶۱]
غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، ج۲، ص۴۲۴، تهران: صدر، (بی تا).
۷ - فهرست منابع(۱) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، الذریعه الی تصانیف الشیعه، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی، بیروت ۱۴۰۳/۱۹۸۳. (۲) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، طبقات اعلام الشیعه، الکرام البرره، مشهد ۱۴۰۴. (۳) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی، مصفی المقال فی مصنفی علم الرجال، چاپ احمد منزوی، تهران ۱۳۳۷ ش. (۴) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه، المآثر و الا´ثار، در چهل سال تاریخ ایران، چاپ ایرج افشار، ج ۱، تهران: اساطیر، ۱۳۶۳ ش. (۵) امین. (۶) علی اصغربن محمدشفیع جاپلقی بروجردی، طرائف المقال فی معرفه طبقات الرجال، چاپ مهدی رجایی، قم ۱۴۱۰. (۷) محمدعلی حبیب آبادی، مکارم الا´ثار در احوال رجال دو قرن ۱۳ و ۱۴ هجری، ج ۷، اصفهان ۱۳۷۴ ش. (۸) فهرست کتابخانه آستان قدس رضوی، ج ۶، مشهد: آستان قدس رضوی، ۱۳۴۴ ش. (۹) عباس قمی، فوائدالرضویه، زندگانی علمای مذهب شیعه، تهران (۱۳۲۷ ش). (۱۰) محمدمهدی بن محمدعلی کشمیری، تکمله نجوم السماء، قم (۱۳۹۷). (۱۱) محمدمهدی موسوی اصفهانی، احسن الودیعه، او، تتمیم روضات الجنات، بغداد (۱۳۴۸). (۱۲) غلامرضا مولانا بروجردی، تاریخ بروجرد، تهران: صدر، (بی تا)؛ ۸ - پانویس
۹ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «محمدشفیع جاپلقی»، شماره۴۳۰۲. . تراجم |